Van Van Cami ve Mescitleri

Ulu Cami (Merkez)

Eski
Van’da Tebriz Kapı ile İskele Kapı arasında bulunan Van Ulu Camisi’nin
kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır.
Bununla beraber yapı üslubundan XI.-XII. Yüzyıl eseri olduğu ileri
sürülmüştür. Bazı araştırmacılar da XIII.-XIV. yüzyılda yapıldığını
belirtmişlerdir.

İlk kez Bachmann’ın yayınladığı plan ve
resimlere göre yapının 9 m. çapında mihrap önünde kubbesi olan beş
payeli bir yapıdır. İçerisi zengin çini dekorları ile süslü olan bu
yapıda İstanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Oktay Aslanapa 1970–1971
yılında kazı çalışmaları yapmıştır. Bu çalışmalarla karanlıkta kalan
noktalar aydınlanmıştır. Buna göre XIV. yüzyılın başlarına
tarihlendirilmesinin daha yerinde olacağı anlaşılmıştır. Ayrıca 1571
tarihli Van Vilayeti Evkaf Tahrir Defterinde de bu yapıdan Cami-i Kebir
olarak söz edilmiştir. Bazı kaynaklarda yapının Ahlatşah’lardan
I.Sökmen (1100–1112), veya II. Sökmen (1128–1185) zamanında yapıldığı
ileri sürülmüştür.

Prof. Dr. Oktay Aslanapa’nın yaptığı
kazılar sonucunda yapının kesme taş, tuğla ve moloz taştan dikdörtgen
planlı olduğu anlaşılmıştır. Duvarların alt kısımlarında kesme taş, üst
kısımları ile örtü sistemlerinde, kemerlerde tuğla kullanılmıştır. Cami
mihrap önü kubbeli, çok payeli, dikdörtgen planlı camiler grubundandır.


İbadet mekânına kuzey yönüne eklenen Osmanlı dönemine ait bir
bölümden girilmektedir. Orijinal giriş kapısı geniş kitabe kuşakları ve
kademeli kemerlerin çevrelediği görkemli bir görünümdedir. İç mekânın
iki sıra halinde on sütun, mihrap önünde beş kalın payenin taşıdığı
kubbeli bir bölüm olduğu anlaşılmıştır. Bu kubbeli bölümün dışında
kalan bölümler çapraz tonozlarla örtülmüştür. İbadet mekânı
içerisindeki payeler birbirlerinden farklı durumdadır. İç mekânda çok
sayıda bezeme elemanlarına, ştuk parçalarına, mukarnaslara, tuğla
süslere, bitkisel bezemelere toprak dolgularda rastlanmıştır.
Mukarnaslı mihrap cephesinde, mihrabın üzerinde örgülü kufi kitabe
kuşağına, plastik bitkisel motiflere rastlanmıştır. Burada yer yer de
çini bezemeler ile karşılaşılmıştır. Bunların bir bölümü Van Müzesi’nde
bulunmaktadır.

Caminin kuzeybatı köşesinde tuğladan silindirik
kalın gövdeli minarenin şerefesinden sonraki bölüm yıkılmıştır. Minare
kaidesi üç kademe halinde olup, yukarıya doğru daralmaktadır.


Kızıl Cami (Merkez)

Eski
Van’ın doğusunda, Tebriz Kapı Mahallesi’nde, Ulu Cami yakınında
bulunmaktadır. Topçuoğlu, Sinaneddin ve Yesir (Esir) Camileri isimleri
ile de tanınan bu yapının kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi
kesinlik kazanamamıştır. Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla da
özelliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır. Buna rağmen minaresine
dayanılarak yapının Selçuklu dönemine ait olduğu anlaşılmaktadır.

Günümüze
cami yıkılmış, yalnızca tuğla minare ile buna sonradan eklenen
dikdörtgen planlı küçük bir yapı kalıntısı gelebilmiştir. Yıkılan
caminin yerine yapılan ikinci cami 1.10-1.40 m. kalınlığında kesme taş
duvarlarla örülmüştür. Bu yapıdan da yalnızca son cemaat yerinin
kalıntıları günümüze gelebilmiştir. Bu kalıntılara dayanılarak ibadet
mekânının ortada kubbe, iki yanda da iki beşik tonozla örtülü olduğu
anlaşılmaktadır. Kıble duvarında ise mihrap nişi ile iki yanındaki
birer pencere bulunmaktadır. Bezemeleri döküldüğünden bu konuda bir
bilgi edinilememiştir.

Caminin orijinal minaresi taş kare bir
kaide üzerine tuğladan silindirik olarak yapılmıştır. Günümüze 14.50 m.
lik bir bölümü gelebilen minarenin şerefe ve petek kısımları
yıkılmıştır. Yuvarlak gövdenin üzeri tuğladan eşkenar dörtgen ve
geometrik motiflerle bezenmiştir. Ayrıca üst kısımlarda kesme
tuğlalardan sekiz kollu geçmeler, sekiz ve beş köşeli yıldızlardan
oluşan bezemeler yapılmıştır. Bunların kenarları da firuze ve lacivert
renkte çinilerle tamamlanmıştır.


Süleyman Han Camisi (Merkez)

Van
İç Kalesi’nde bulunan bu caminin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır.
Bunu belirten kitabesi bulunmadığından ve kaynaklarda da herhangi bir
bilgiye rastlanmamıştır. Evliya Çelebi bu caminin Kanuni Sultan
Süleyman tarafından 1534 yılında onarıldığını belirtmiştir.

Kale
Mescidi olarak tanınan bu yapı kare planlı küçük bir yapı olup,
yalnızca mihrap duvarının bir bölümü ayakta kalabilmiştir. Değişik
zamanlarda onarım geçiren bu yapının üzeri toprak damla örtülmüştür.

Minaresi kare kaide üzerinde taştan silindirik gövdeli olup, şerefe korkulukları petek ve külahı yıkılmıştır.


Hüsrev Paşa Camisi (Merkez)

Eski
Van’ın Orta Kapı Mahallesi’nde bulunan Hüsrev Paşa yapı topluluğu,
cami, medrese, türbe, hamam, aşevi ve misafirhaneden meydana gelmekte
idi. Bu yapılardan cami dışındakiler yıkılmış ve günümüze gelememiştir.
Caminin kitabesinden öğrenildiğine göre h. 975 (1567) yılında Van
Beylerbeyi Köse Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bu caminin Mimar
Sinan’ın eserleri arasında ismi geçmektedir. Günümüzde cami ve
çevresinde Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyelerinden
Prof.Dr.Abdusselam Uluçam tarafından kazı çalışmaları yapılmaktadır.

Cami
kesme taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Caminin tromp ve
kubbelerinde tuğla kullanılmıştır. Girişinde beş bölümlü bir son cemaat
yeri bulunuyorsa da son cemaat yeri yıkılmıştır. Son cemaat yerinden
ibadet mekânına açılan görkemli bir portal bulunmaktadır. Bu kapı
üzerinde Farsça mermer zemine altın yaldızla kitabe yazılmıştır.

Caminin
ibadet mekânı kare planlı olup, üzeri tromplu bir kubbe ile
örtülmüştür. Kubbe ağırlığı sekiz sivri kemerin ana duvarlara
bağlanması ile taşınmaktadır. Buradaki duvarlar kesme taş kemerler ve
kubbe geçişleri de tuğla örgülüdür. İbadet mekânı duvarlardaki ve kubbe
kasnağındaki pencerelerle aydınlatılmıştır. Zeminden 2 m. yüksekliğe
kadar duvarlar İznik çinileri ile kaplı idi. Bunun üzerindeki duvarlar
kalem işleri ile bezelidir. Ancak bu bezeme günümüze ulaşamamıştır.
İbadet mekânının duvarları sarı, kırmızı ve siyah renkli taşlarla
kuşaklar halinde şeritlere ayrılmıştır. Rusların Van’ı işgali sırasında
bu çiniler yerlerinden sökülerek Leningrad Müzesi’ne götürülmüştür.
Bunun yanı sıra ahşap minberi ile girişteki mahfiller de günümüze
gelememiştir.

Mihrap duvarında yer alan mihrap kalker taşından
yapılmış olup, çevresi altı kollu yıldız ve geometrik motiflerle
çerçeve içerisine alınmıştır. Mihrap üstü mukarnaslı idi. Ancak mihrap
1992 yılında define avcıları tarafından tahrip edilmiştir.

Caminin
kuzeybatı köşesinde bulunan minare iki renkli taşlardan yapılmıştır.
Kare kaide üzerinde yuvarlak gövdeli olup, mukarnaslı şerefesi ve
korkuluk levhaları ile birlikte petek kısmı yıkılmıştır.


Kaya Çelebi Camisi (Merkez)

Eski
Van’ın Orta Kapı Mahallesi’nde bulunan Kaya Çelebi Camisi,
vakfiyesinden öğrenildiğine göre Kaya Çelebizade Koçi Bey tarafından
1660 tarihinde yapımına başlanmış, Koçi Bey’in öldürülmesi üzerine de
Cem Dedemoğlu Mehmet Bey tarafından 1662’de tamamlanmıştır. Vakıflar
Genel Müdürlüğü tarafından 1993 yılında restore edilmiştir.

Cami
iki renkli kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır. Üzeri tromplu
bir kubbe ile örtülmüştür. Kuzeyinde beş bölüm halinde son cemaat yeri
bulunmaktadır. Son cemaat yerinden ibadet mekânına giriş kapısı ve
yanındaki pencereler bitkisel ve geometrik motiflerle bezelidir.

İbadet
mekânı değişik formlarda pencerelerle aydınlatılmıştır. Giriş ekseninde
bulunan mihrap kalker taşından yapılmış ve mukarnaslı bir bordürle
çevrelenmiştir. Mukarnaslı olarak sonuçlanan mihrap geometrik ve
bitkisel bezemelidir.

Caminin kuzeybatı köşesindeki minaresi
kare kaide üzerinde tek şerefeli ve silindirik gövdelidir. Bu yapı Eski
Van’da ibadete açık olan tek camidir.


Horhor Camisi (Merkez)

Eski
Van’ın Horhor semtinde bulunan bu caminin kitabesi günümüze
gelemediğinden yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir. Yapı üslubundan
XVIII. yapıldığı sanılmaktadır.

Kesme taştan yapılmış olan
cami dikdörtgen planlıdır. Ancak caminin güney ve doğu duvarları
günümüze gelmiş diğer bölümleri yıkılmıştır. Giriş eksenindeki mihrap
taştan, dışarıya taşkın olup, içerisi istiridye ve bitkisel motiflerle
bezelidir. Mukarnaslı mihrabın üzerinde kök boyalarla yapılmış kalem
işi bezemeleri bulunmaktadır.


Abbasağa Camisi (Merkez)

Eski
Van'ın kuzeybatısında, Horhor Camisi ile Ulu Cami arasında bulunan
Abbasağa Camisi’nin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi ve
banisi bilinmemektedir. Yapı üslubundan XVIII.-XIX. yüzyıllarda
yapıldığı sanılmaktadır.

Kesme taştan yapılmış olan cami
dikdörtgen planlıdır. Duvarların üst kısımları kerpiçle örülmüştür. Üst
örtüsü yıkılmış, ancak düz toprak damlı olduğu sanılmaktadır. Giriş
eksenindeki mihrap nişi yarım daire şeklindedir. Cami içerisinde
herhangi bir bezemeye rastlanmamıştır.


Hamurkesen Camisi (Gürpınar)

Van
ili Gürpınar ilçesi Hamurkesen Köyü’nde, kalenin doğusunda bulunan bu
cami kitabesinden öğrenildiğine göre Seyyid Muhammed tarafından 1710
yılında yaptırılmıştır.

Kesme taştan kare planlı olarak
yapılan caminin üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. Kuzey
yönündeki taç kapısı kesme taştan olup, geometrik bezeme ve silmelerle
çerçeve içerisine alınmıştır. Cami içerisinde herhangi bir bezeme
elemanına rastlanmamıştır.

Mihrap nişi yarım yuvarlak bir niş şeklindedir.





Kale Camisi (Başkale)

Van
ili Başkale ilçesi Örenkale (Pizan) Köyü’nde Dış Kale’nin batı
yamacında bulunan kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı
bilinmemektedir. Kitabesi günümüze gelememiştir. Bu cami kale ile
bağlantılı olup, günümüze yalnızca batı duvarının bir bölümü ile bir
penceresi gelebilmiştir.

Caminin güneybatı köşesindeki burç minare olarak kullanılmıştır.