Van Van Medreseleri

Van’da 1899 yılında düzenlenen Van
Salnamesi’nden il merkezinde on, Bahçesaray’da beş, Gevaş’ta üç,
Tımar’da üç, Gürpınar’da iki, Erçek’te iki, Güzelsu’da iki ve
Başkale’de de bir olmak üzere toplam yirmi sekiz medresenin var olduğu
öğrenilmektedir. XVII. Yüzyılda Evliya Çelebi de Ulu Cami, Horhor,
Tebriz Kapı, Abbasoğlu ve Kaya Çelebi medreselerinden söz etmiştir.
Ancak bunlardan günümüze herhangi bir kalıntı gelememiştir. Yalnızca
Hüsrev Paşa Medresesi’nin duvar kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir.


Hüsrev Paşa Medresesi (Başkale)

Van
ili Başkale ilçesinin Örenkale (Pizan) Köyü’nde bulunan Hüsrev Paşa
Medresesi kitabesinden öğrenildiğine göre Hüsrev Paşa tarafından 1653
yılında yaptırılmıştır. Daha sonra Süleyman Paşa tarafından
genişletilmiş iki katlı bir Osmanlı medresesi konumuna getirilmiştir.

Kuzey-güney
yönünde eğimli bir arazi üzerinde kurulan medrese, kesme taş ve moloz
taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Medrese 25.50x18.00 m.
ölçüsünde iki katlı olup, avlusunun iki yanına sıralanmış 14 hücreden
meydana gelmiştir. Beşik tonozlu bu hücrelerin önünde iki kat halinde
revaklar bulunmaktadır. Bu revaklar günümüzde yıkılmıştır. Medresenin
zemin katının sol köşesine de bir dershane mescit eklenmiştir.


Mir Hasan Veli Medresesi (Bahçesaray)

Van
ili Bahçesaray ilçesinin girişinde, mezarlık içerisinde bulunan bu
medreseyi Mir Hasan Veli yaptırmıştır. Yapım kitabesi gelemeyen
medresenin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Yapı üslubundan XVI.
yüzyıl içerisinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Yalnızca 1737 ve 1858
yıllarında onarıldığını belirten iki kitabesi bulunmaktadır.

Günümüze
oldukça harap durumda gelen medresenin moloz taştan yapıldığı
anlaşılmaktadır. Kareye yakın dikdörtgen planlı olan medresenin
içerisine güney cephesindeki bir kapıdan girilmektedir. Bu kapının iki
yanına da büyükçe birer oda yerleştirilmiştir. Kuzey yönüne dikdörtgen
planlı, üzerleri beşik tonozlu beş oda sıralanmıştır. Bunlardan
ortadaki hücrelerin üçü iyi durumda günümüze gelebilmiş, diğerleri
yıkılmıştır. Bazı izlere dayanılarak bu medresenin iki katlı olduğu da
düşünülmektedir.


Evliya Bey Medresesi (Gürpınar)

Van
ili Gürpınar ilçesinde Gevirhan Mezarlığı yakında bulunan bu medrese
Evliya Bey tarafından XVII. Yüzyılın son çeyreğinde yaptırılmıştır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından medresenin bulunduğu alanı
temizletilmiş ve yapının planı ortaya çıkarılmıştır.

Medrese
moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır. Dikdörtgen bir
avlunun iki yanında beşik tonozlu hücreler sıralanmış, güney cephesinin
ortasına da dikdörtgen avludan dışarıya taşan sekizgen planlı bir
dershane mescit yapılmıştır. Bunun doğusuna da iki küçük kare mekân
eklenmiştir. Medresenin batısındaki üç oda beşik tonoz örtülü olup,
dikdörtgen planlıdır. Doğu yönündeki üç odanın üst örtüsü yıkıldığından
herhangi bir bilgi edinilememiştir.

Medrese içerisinde bezeme elemanına rastlanmamıştır. Bu bakımdan sade bir yapı olduğu sanılmaktadır.


İzzettin Şir Medresesi (Gevaş)

Van
ili Gevaş ilçesi, Hişet Mahallesi’nde bulunan bu medresenin kitabesi
okunamayacak derecede harap olduğundan yapım tarihi konusunda kesin
bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber yanındaki İzeddin Şir Camisi ile
medresenin yapı üslubuna dayanılarak XIV.-XV. yüzyıllarda yapıldığı
sanılmaktadır. Büyük olasılıkla da buradaki caminin kuzeyine XVIII.
yüzyılda eski yapıların yerine bu medrese eklenmiştir.

Medrese
cami avlusunu U şeklinde kuşatmakta olup, doğu-batı yönündedir. Buraya
üzerleri beşik tonozlu, kare planlı sekiz hücre yerleştirilmiştir.
Günümüzde harap bir durumdadır.


Hasan Bey Medrese (Gürpınar)

Van
ili Gürpınar ilçesi, Van-Hakkâri karayolunun Hoşap girişinde, mezarlık
içerisinde bulunan bu medreseyi kitabesinden öğrenildiğine göre Mahmudi
İvaz Bey’in oğlu Hasan Bey h.971 (1563) yılında yaptırmıştır. Giriş
kapısı üzerindeki 0.25x085 m. ölçüsünde, sülüs yazılı Arapça
kitabesinin mealen anlamı şöyledir:

“Ey bu yapıya bakanlar.
Biliniz ki (bu medrese) hicri 971 (1563) yılında İvaz oğlu Hasan Bey
tarafından Allah'a yönelmek için yaptırılmıştır.”

Kesme ve
moloz taştan yapılan bu medrese dikdörtgen planlı olup, avlunun doğu ve
batısına hücreler yerleştirilmiştir. Güneyinde mescit, güneybatısında
da türbe bulunmaktadır. Medrese avlusu 8.45x8.75x16.30x1685 m.
ölçülerinde dikdörtgene yakın plan göstermektedir. Medreseye kuzey
yönündeki 1.10 m. kalınlığındaki kesme taş duvarların ortasındaki
kapıdan girilmektedir. Buradaki duvarlar ve kapının üst kısmı tamamen
yıkılmıştır. Bu avlunun doğusuna beş, batısına da dört hücre
yerleştirilmiştir. Medrese hücreleri birbirlerine eşit, 3.40x3.50 m.
ölçüsündedir. Hücreler beşik tonozla örtülmüş, bunların da üzeri toprak
damla kapatılmıştır. Yalnızca hücrelerin batı duvarına açılmış mazgal
pencerelerle aydınlatılmış, içlerine de birer niş ve ocak
yerleştirilmiştir.

Medresenin doğu kanadındaki beş hücre
bulunmaktadır. Bunlardan birinci hücre 5.30x3.60 m. ölçülerinde olup
üzeri beşik tonoz ve toprak dolgu ile örtülüdür. Bu hücrelere avludan
ve kuzeyden iki kapı ile girilmektedir. Diğer hücreler 3.60x2.80 m.
ölçülerindedir. Üzerleri beşik tonoz ve toprak dolgu ile örtülmüştür.
Bunların içerisinde ocak ve nişler bulunmakta, doğu duvarlarına açılmış
mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır.

Medresenin güney
ekseninde mescit bulunmaktadır. Mescit 7.00x5.60 m. ölçüsünde
kuzey-güney doğrultusunda olup, üzeri beşik tonoz örtülüdür. Dışarıya
doğru hafif çıkıntı yapan mescit mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır.
Güneybatı köşesine mihrap yerleştirilmiştir. İçerisindeki izlerden sıva
ile kaplı olduğu, bezemesinin de bulunmadığı anlaşılmaktadır.